De les van Huizinge. Dat zou hier boven moeten staan. Maar is er wel een les geleerd? Met andere woorden: waar gaat het (nog steeds) mis?
Vijf jaar geleden - op 16 augustus - geeft de Groningse bodem een niet mis te verstaan signaal af. Om half elf 's avonds trilt onder het pittoreske dorpje Huizinge de gasgrond als nooit tevoren. Met 3.6 op de Schaal van Richter als resultaat.
Met een vertraging van een half jaar ontwaken de autoriteiten uit een diepe slaap. De door de gaswinning veroorzaakte aardbevingen nemen toe. In kracht en aantal. Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) slaat alarm. Gasminister Henk Kamp spreekt in een sporthal in Loppersum de mensen toe.
Hij neemt het serieus, verzekert de bewindsman de honderden aanwezigen. Maar: hij heeft tijd nodig. Voor onderzoeken. Veertien stuks. Ondertussen wordt in het geniep de gaswinning naar recordhoogte gestuwd. Groningen is in 2013 goed voor een kleine 54 miljard kuub gas. Daar gaat het direct al goed mis.
Met alle gevolgen van dien. De Groningse bodem trilt en schudt de jaren daarna maar door. Met het oplopen van de schade weet de NAM zich geen raad. Het gasconcern komt er in om en maakt er een potje van.
De rijksoverheid kijkt passief toe hoe de techneuten van de NAM worstelen met de schade-afwikkeling. En dat terwijl Groningen toch al jaren als de Haagse pinpas functioneert. Negentig procent van de opbrengst verdwijnt in de staatskas. Het Gronings goud is tot nu toe goed voor 280 miljard euro.
In plaats van ruimhartig de portemonnee te trekken, trapt de NAM op de rem. Stel je voor dat ook maar iemand iets teveel zou krijgen? Commissies komen, de Dialoogtafel wordt op- en later weer afgetuigd. De Tweede Kamer debatteert zich suf; het regent moties. Zonder veel resultaat.
Hoewel: het leidt er wel toe dat een enorme schadefabriek verrijst in een nagelnieuw pand in Appingedam. Het Centrum Veilig Wonen (CVW). Daar worden miljoenen euro's ingestoken, die ook rechtstreeks naar de gedupeerden hadden kunnen gaan.
Bij het CVW zit niet alleen de NAM aan de knoppen, maar ook twee commerciële bedrijven. Verzekeringsreus CED en adviesbureau Arcadis zijn de beide aandeelhouders. Inderdaad: Arcadis, dan al jaren huisadviseur van de NAM. Ook hier gaat het mis.
De inspanningen van het CVW ten spijt: de schrijnende gevallen blijven elkaar in rap tempo opvolgen. Panden worden opgekocht en gesloopt (zestig inmiddels). Monumenten verpieteren. Uit onderzoeken van de Rijksuniversiteit Groningen blijkt dat steeds meer mensen met psychische problemen worstelen. Kinderen plassen in bed uit angst voor nieuwe aardbevingen.
De machteloosheid groeit. En de boosheid. Het vertrouwen in de NAM en overheid daalt tot ver onder het vriespunt. Erkenning van het veel Groningers aangedane leed is er dan allang. In de vorm van een vernietigend rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid. De veiligheid van de Groningers is jarenlang genegeerd. Winst voor welzijn.
Dat leidt tot excuses. Van Kamp, een poosje later van de NAM en weer later van moederbedrijf Shell. Maar dat wordt maar mondjesmaat gevolgd door daden. Tot op de dag van vandaag blijken die excuses niet al teveel waard. Zeker, de NAM trekt de handen af van de schade-afhandeling.
Maar gaat wel met droge ogen in hoger beroep tegen de duidelijke uitspraak van de rechter over waardevermindering. En tekent recent doodleuk bezwaar aan tegen het besluit om 10 procent minder gas op te pompen. Kortom: het blijft maar fout gaan.
Ondertussen gaat de afzwaaiende bewindsman Henk Kamp er prat op dat onder zijn bewind de gaswinning met meer dan de helft is teruggeschroefd. Dat klopt als een bus. Hij vergeet er alleen wel bij te vertellen dat die reductie toch vooral te danken is aan glasheldere uitspraken van de Raad van State. En aan de onaflatende inspanning van de vele - helaas wat te versnipperde - Groningse actie- en belangengroepen. Met hulp van een enkele BN-er.
Gaat dan alles mis? Nee, zeker niet. Zo is een deel van de gedupeerden wel goed te spreken over de schade-afwikkeling. Hoewel ze dat niet van de daken schreeuwen. Er is niet alleen maar gesloopt, maar er zijn toch ook hier en daar mooiere, betere woningen voor teruggekomen. Daar is in elk geval een deel van de betrokkenen - na een periode van ellende in tijdelijke huizen - content mee.
Groningen schittert van de vele zonnepanelen. Met dank aan de energiepremie van vierduizend euro. De Groningse bouw is tijdens de crisis snel weer boven jan. Met dank aan de vele te herstellen schades. En de al dan niet noodzakelijke, massale vervanging van schoorstenen. Waarbij aangetekend dat de klussen net iets te vaak bij een beperkt aantal grote spelers op de bouwmarkt terecht komen.
De proef met een opkoopregeling krijgt waarschijnlijk een permanent vervolg. Economic Board heeft 100 miljoen euro - jawel - te vergeven. Een beetje slimme ondernemer plukt daar zonder al teveel moeite de vruchten van.
Het Centrum Veilig Wonen is met meer dan 300 arbeidsplaatsen een van de grootste werkgevers in het gebied. Nationaal Coördinator Groningen (NCG) Hans Alders heeft 140 ambtenaren om zich heen verzameld.
Maar alle inspanningen van die organisaties ten spijt: toch blijven het wantrouwen, verdriet en grote zorg over de dingen die gaan komen. Zoals de massale volksverhuizing die als gevolg van de giga-versterkingsoperatie aanstaande is.
Maar is Groningen dan geen steek verder gekomen in die vijf jaar? Dat nou ook weer niet. Zo lijkt eindelijk maar toch Den Haag wakker. De Groningse gasellende staat zowaar op de agenda van de kabinetsformatie.
Maar wat daar ook voor Groningen uitrolt, één ding blijft knagen. Ook vijf jaar na de grote klap van Huizinge weet - alle specialisten ten spijt - nog steeds niemand te vertellen wat zich exact onder onze Groningse voeten afspeelt.
Leeft, woont & werkt Groningen op een tikkende tijdbom? Zolang het antwoord op die vraag niet 'boven wotter' komt, zit er maar één ding op: terug-/dichtdraaien die gaskraan.
Nu we toch bezig zijn. Doe eindelijk eens iets aan het keer op keer geschonden vertrouwen. NAM/rijksoverheid: kom met een groot gebaar. Tip: een generaal pardon voor die 1600 genegeerde schades in het buitengebied. Als begin.
Tot slot. Haal die pot bestuurlijke spaghetti van het vuur. Het begint al aardig te verkleven. Minder aan de strijkstok.
Op naar de volgende vijf jaar in wingewest Groningen.